Religie staat weer midden in de belangstelling. Onlangs publiceerde Journal of Religion & Society een onderzoek dat Gary F.Jensen deed naar het verband tussen geweld en religieuze overtuiging. Hij kwam daarbij tot de conclusie dat mensen eerder gewelddadig zijn wanneer ze geloven in het bestaan van een duivel en een hel.

Ik vind zo’n onderzoek bij voorbaat al verdacht: een wetenschappelijk onderzoek heeft voor velen het aura van objectiviteit (lees: hoogste waarheidsgehalte.) Een conclusie van een dergelijk onderzoek leidt vaak tot een versimpeling van de werkelijkheid. Ik vind het ook bedenkelijk wanneer wetenschap zich met religie gaat bemoeien, want de Rede gaat zich dan bijna onvermijdelijk verheffen boven het hart en de macht van het getal gaat tellen. Tenslotte is het onzinnig om religie in het algemeen te onderzoeken. Er zijn zoveel soorten van religieuze overtuiging dat je nooit religie op één hoop kunt gooien.

Toch gebeurt dat steeds vaker. Na 11.09.01 zijn velen ervan overtuigd geraakt dat (elke!) religie gevaarlijke kanten heeft en dat het daarom veiliger is om in de redelijkheid van de Verlichting te blijven. Dat is merkwaardig, want de geschiedenis leert ons dat de Verlichting helemaal niet zo betrouwbaar is. In de achttiende eeuw begon het christelijk geloof langzaam af te brokkelen en begon men te vertrouwen op de Rede. Men geloofde dat er door de Rede een nieuwe (betere) mens zou ontwaken en dat er een nieuwe (betere) maatschappij opgebouwd zou worden. Maar al snel na de omwenteling van 1789 werd er een schrikbewind ingesteld en rolden de koppen van het schavot. Het is goed om hieraan herinnerd te worden wanneer er geroepen wordt dat de islam een Voltaire nodig heeft en door de Verlichting heengejaagd moet worden. Bovendien zijn de twee verschrikkelijke ideologieen van de twintigste eeuw, het communisme en het fascisme, rechtstreekse erfgenamen van de Verlichting en predikten ze een nieuwe wereld en een nieuwe mens. Elke heilstaat heeft zijn eigen goelag, zijn eigen concentratiekamp zoals in 1794 met het schrikbewind al duidelijk werd. Wanneer de mens met iets beters denkt te komen dan het traditionele geloof, schept hij zijn eigen hel.

Je hoort de laatste jaren soms ook spreken over Verlichtingsfundamentalisme, van de overtuiging dat (elke) religie een potentieel gevaar is en dat deze platgespoten dient te worden met een spuitje van de Rede, zoals Kuitert bij het christelijk geloof heeft willen doen. Geloven mag (want de Verlichting noodzaakt ons om tolerant te zijn), maar de waarheidsclaim die bij het geloof hoort, mag eigenlijk niet. Daarom mag er in de Verlichting eigenlijk geen andere autoriteit zijn dan de Rede, die elk geloof als projectie, als helende verbeelding beschouwt en dus boven het geloof gaat staan. Zeker weten!

Uit het onderzoek van Gary F. Jensen zou blijken dat mensen die geloven in het bestaan van een hemel, een hel, God en een duivel eerder geneigd zijn tot haatprediking en geweld. Een dergelijke onderzoeksresultaat zal onmiddellijk de volgende gedachten bevestigen:
“het is verkeerd (primitief, achterlijk) om in het bestaan van de duivel en een hel te geloven. Mensen die in het bestaan van de duivel en in een hel geloven, zijn potentieel gevaarlijker dan mensen die hier niet in geloven.”
Sinds ons land sterk geseculariseerd is, associeren we reflexmatig de duivel en de hel met de Midddeleeuwen en met de primitieve, onderontwikkelde mens waar de geseculariseerde mens definitief bovenuitgestegen zou zijn. Het is typische arrogantie van de Verlichting die met minachting naar het ‘Middeleeuwse geloof ‘ kijkt.

De Verlichting heeft een tegenreactie opgeroepen die we historisch zijn gaan kennen onder de naam Romantiek. Net als de Verlichting heeft deze zich in talloze varianten opgesplitst en leeft ze tot aan de dag van vandaag door. Een van die varianten van Romantiek kennen we als New Age, die over het algemeen afkerig is van het hoofd en de nadruk legt op het hart. New Age is een typisch Westers verschijnsel, ook al put het uit allerlei religieuze tradities. Ze onderscheidt zich duidelijk van het christelijk geloof omdat het niet gelooft in een persoonlijke God en ook niet in verpersoonlijking van ‘het kwaad’ en een hel. New Age heeft een grote aantrekkingskracht door een vriendelijke kosmologie en deelt met het boeddhisme het imago van vredelievendheid. New Age heeft nooit kruistochten gehad of heksen verbrand en als je kunt spreken over New Age avant la lettre, dan zie je voorlopers in gnostici, katharen en mystici die als martelaren van een onderdrukkend patriarchaal christendom worden gepresenteerd. Het is opvallend dat daar dan selectief naar gekeken wordt. katharen worden als de underdog gezien (en wie sympathiseert daar nu niet mee), als slachtoffers van een wrede geinstitutionaliseerde religie. Maar er wordt weinig of geen aandacht geschonken aan het dualistische wereldbeeld van de katharen en de negatieve visie op het (vrouwen)lichaam.

Het onderzoek van Gary F.Jensen zal degenen die in de Verlichting geloven of juist New Age aanhangen, waarschijnlijk bevestigen in hun visie dat het negatief is om te geloven in het bestaan van een duivel of een hel. Maar vergelijk het nu eens met een vijver in de speeltuin van een kinderdagverblijf. Is het negatief wanneer de begeleidsters de peuters waarschuwen voor die vijver? Wordt de speeltuin gevaarlijker van die waarschuwing?

Kali is een afgodin uit het hindoeistische pantheon. Vorige week stond er een bericht in de krant dat in India een 11-jarige jongen door priesteressen geofferd was aan deze demonische afgodin. Christus is gekomen om een einde te maken aan alle religies, waarbij vaak mensenoffers voorkwamen omdat men dacht daarmee bepaalde afgoden en demonen gunstig te stemmen. Kali moet blijkbaar nog steeds gunstig gestemd worden met mensenoffers. Dat is verwerpelijk en kun je absoluut niet op één hoop gooien met het geloof in het bestaan van een duivel en een hel.

Religious Cosmologies and Homicide Rates among Nations