Drie jaar geleden kocht ik in het filmmuseum Potsdam een postkaart met een zwoele Marlene Dietrich erop. Vijfenzeventig jaar eerder was ze in het nabijgelegen Babelsberg bezig met haar grote doorbraak als Lola Lola in Der Blaue Engel. De film en nog meer het liedje Ich bin von Kopf bis Fuß auf Liebe eingestellt zijn legendarisch geworden.

Vannacht zag ik de film voor het allereerst. Het is een van de eerste geluidfilms in Duitsland, maar het tijdperk van de stomme film is er nog overduidelijk in aanwezig. Ook klinkt er nog een echo in door van de Duitse expressionistische film, al zijn de schaduwen minder langgerekt en de diagonalen minder prominent aanwezig als in bijvoorbeeld Das Kabinett des Doktor Caligari (1920) en Nosferatu (1922). In Der Blaue Engel is alles binnen opgenomen in de UFA studio’s in Babelsberg en Josef von Sternberg heeft met de decors en belichting prachtig de sfeer van het interbellum weten op te roepen.

Het verhaal is doodsimpel: Professor Immanuel Rath is een leraar aan het gymnasium en een typisch negentiende eeuwse autoriteit (in de scenes die zich afspelen in het leslokaal klinkt vele malen “Setzen sie sich!”) en dus ook een bewaker van normen en waarden. Wanneer hij ontdekt dat een van zijn leerlingen foto’s bij zich heeft van het varietétheater Der Blaue Engel , besluit hij hen ‘s avonds te volgen en ze ter plekke te betrappen. Varieté is in zijn ogen lichtzinnig en past niet in zijn Bildungsideal. In Der Blaue Engel ontmoet hij het zangeresje Lola Lola en valt als een blok voor haar. Daarmee begint zijn eigen ondergang. De autoriteit probeert zich nog staande te houden maar heeft zich door het seksuele roofdier eigenlijk al laten verslinden.

De vernedering van de trotse autoriteit, maakt deze film ook tot een typisch product van de Weimar Republik. Der Blaue Engel is een aangrijpende film. Het simpele verhaal van de oudere man die valt voor het jonge ding en daarmee zijn gezag verliest, legt een universeel thema bloot. Het is ook een botsing van de negentiende eeuwse waarden als discipline, autoritair gezag en eer (Professor Rath) met het aanstekelijke vermaak van de moderne tijd en de zuigkracht van de massacultuur (Lola Lola). Marlene Dietrich was de eerste grote vamp ( Männer umschwirren mich wie Motten um das Licht. Und wenn sie verbrennen, ja dafür kann ich nichts.) van het witte doek en de filmische vertaling van de femme fatale uit de literatuur en schilderkunst.

Ich bin von Kopf bis Fuß
Auf Liebe eingestellt,
Denn das ist meine Welt,
Und sonst gar nichts.
Das ist, was soll ich machen,
Meine Natur,
Ich kann halt lieben nur
Und sonst gar nichts.
 

 
Männer umschwirr’n mich,
Wie Motten um das Licht.
Und wenn sie verbrennen,
Ja dafür kann ich nichts.
Ich bin von Kopf bis Fuß
Auf Liebe eingestellt,
Ich kann halt lieben nur
Und sonst gar nichts.

Babelsberg, ein ehemaliges Fabrikgelände, wird seit 1912 für die Filmproduktion genutzt. Die Bioscop, eine kleine Berliner Filmfirma, kauft 1911 das große Areal, baut an das alte Fabrikgebäude ein neues Glasatelier an und produziert dort 1912 den ersten Film: Der Totentanz (RE: Urban Gad). Hauptdarstellerin ist der erste große europäische Filmstar Asta Nielsen. Durch ihr zurückhaltendes Spiel vor der Kamera erhebt die Nielsen das junge Medium Film zur seriösen Kunst. In Erdgeist (1923; RE: Leopold Jessner) zeigt sich die Dänin in ein raffiniertes Fransentuch gehüllt, das als Tischdecke auch ihre Berliner Wohnung zierte und heute in der Ausstellung zu sehen ist.
 
Bron: filmmuseum-potsdam.de

Der Blaue Engel [ murnau-stiftung.de ]