Bernhard Hulsman en Hans Driessen over Het Kapitaal
Zowel NRC Handelsblad en Trouw besteedden dit weekend in hun boekenbijlagen aandacht aan de nieuwe Nederlandse uitgave van Het Kapitaal van Karl Marx. Kijken in de ziel van het monster heet de bijdrage van Bernhard Hulsman in NRC Handelsblad. Deze uitdrukking komt uit Het Kapitaal, het ambitieuze onderzoek waarin Marx de ziel van het kapitalisme (het monster) probeert bloot te leggen. Hulsman stelt vast dat er sinds de kredietcrisis weer veel belangstelling is voor Marx‘ hoofdwerk. Zelf heeft hij het boek gelezen in de jaren zeventig en bij herlezing valt hem weer op hoe lastig Het Kapitaal eigenlijk te lezen is. Dat heeft vooral ook te maken met lange en gedetailleerde beschrijvingen van productieprocessen en arbeidsverhoudingen in het Victoriaanse Engeland. Marx leefde van 1848 tot aan zijn dood in 1883 in Londen en zat dus met zijn neus bovenop het negentiende eeuwse kapitalisme. Engeland was het machtigste land ter wereld, maar tegelijkertijd was de “Verelendung” van het proletariaat hier het grootst. Hulsman geeft een korte samenvatting van Marx‘ diagnose van het kapitalisme en de, volgens hem, onvermijdelijke overgang naar het socialisme. In de laatste alinea’s stelt hij de vraag waarom Marx‘ voorspelling tenslotte niet is uitgekomen. Dat komt met name doordat Marx niet genoeg oog heeft gehad (maar waarschijnlijk ook nog geen oog kon hebben) voor de levensvatbaarheid van ‘het monster’ van het kapitalisme. Het bleef zichzelf telkens vernieuwen en ‘de truc van meerwaardevorming’ herhalen. Het kapitalisme zorgde niet voor zijn eigen einde, zoals Marx voorzag, maar voor zijn eigen voortbestaan. Volgens Hulsman ligt de actualiteit van Het Kapitaal vooral in het feit dat Marx heeft aangetoond dat economie niet de harde wetenschap is die hij voorstond. In wezen is economie een sociale wetenschap die vergeleken met de natuurwetenschappen niet of nauwelijks tot voorspellingen in staat is.
Trouw laat in de weekendbijlage Letter & Geest de vertaler en filosoof Hans Driessen aan het woord. Driessen redigeerde en actualiseerde de vertaling van Isaac Lipschits uit 1967. Waarom zouden we Het Kapitaal bijna 150 jaar na verschijnen nog lezen? vraagt hij zich af. Marx heeft als profeet van de socialistische heilstaat aan het begin van de eenentwintigste eeuw voorgoed afgedaan. Hij noemt twee redenen waarom Het Kapitaal nog steeds de moeite waard is. De eerste is inhoudelijk: Ook al is het kapitalisme tegenwoordig oneindig complexer dan 150 jaar geleden, bepaalde grondbeginselen die Marx stelde, staan nog steeds als een paal boven water. Koloniale uitbuiting bestaat nog altijd alleen heten koloniën nu “Derde Wereld”. En sinds de neo-liberale golf na 1989, de kredietcrisis en de bonussen voor topmanagers is wat Marx de “geeuwhonger naar meerwaarde” noemde, actueler dan ooit. Een tweede reden om Het Kapitaal te lezen, is een eshetische. Driessen noemt Marx een fenomenaal schrijver, een groot stilist en een geduldig didacticus. Ook is hij volgens hem een meester in het citeren en een groot polemist.
Bron: uitgeverijboom.nl
uit: Het Communistisch Manifest
Zelf zal ik Het Kapitaal niet gaan lezen. Ik heb Marx altijd terzijde geschoven vanwege zijn materialisme. Zijn uitspraak dat godsdienst opium voor het volk is, was hem door Ludwig Feuerbach ingegeven, die in zijn geschrift “Über das ‘Wesen des Christentums’ in Beziehung auf den ‘Einzigen und sein Eigentum’ ” (1841) de religie psychologisch verklaard had als een wensdroom om de ontoereikendheid van het menselijk bestaan te compenseren. Ook bij Marx verschraalde het mens- en wereldbeeld in puur materialisme. Het geestelijke inzicht dat de mens niet van brood alleen leeft, werd verworpen. Zo schreef Feuerbach dat het er niet meer om gaat dat we in het brood het Lichaam van de Heer genieten, maar dat we brood voor ons eigen lichaam hebben. Marx schreef in zijn stellingen over Feuerbach in 1848 dat filosofen altijd op verschillende manieren de wereld hebben geïnterpreteerd, maar dat het er nu op aan komt de wereld te veranderen. Met deze elfde en laatste stelling gaf Marx in feite al het startschot voor de wereldrevolutie die 69 jaar later in Rusland zou losbarsten. De gevolgen van het marxisme in de twintigste eeuw zijn verschrikkelijk genoeg geweest om mij van Marx‘ materialistische heilsleer af te keren.