Dagelijks archief: woensdag 10 augustus 2011

grimmig symbool

gisterenavond gezien op ZDF: Geheimakte Mauerbau
De Berlijns Muur – 13 augustus 1961 – 2011

DDR 1961=1971Aanstaande zaterdag is het precies vijftig jaar geleden dat in Berlijn aan de bouw van de Muur werd het begonnen. De Duitse media besteden deze week veel aandacht aan deze ingrijpende historische gebeurtenis. Gisteren zond de ZDF de documentaire Geheimakte Mauerbau uit, die een chronologie geeft van de gebeurtenissen die leidden tot het besluit om op 13 augustus 1961 een dodelijke streep te trekken en West-Berlijn ‘in te sluiten’. Sinds de archieven van het Kremlin na de val van de Sovjet-Unie toegankelijker zijn geworden, is veel nieuw historisch materiaal naar buiten gekomen over wat zich achter de schermen heeft afgespeeld. De hoofdrolspelers van het drama waren Chroetsjov, Ulbricht en Kennedy.

Eigenlijk begint de geschiedenis van de Muur al in juni en juli 1953 als er in de DDR een grote volksopstand is. Deze wordt door de Volkspolizei en het Rode Leger neergeslagen. Vóór de Hongaarse Opstand en vóór de Praagse Lente weten de DDR-burgers dus al met wie ze te maken hebben. Steeds meer mensen beginnen daarna het arbeidersparadijs te ontvluchten. Vanwege de collectivisering van de landbouw in de jaren vijftig gaan veel boeren het land uit. In 1960 verruilen 200.000 burgers de BRD voor de DDR en tot augustus 1961 vertrekken nog eens 140.000 DDR-burgers.

AchtungIn 1958 is duidelijk geworden dat de DDR aan het leeglopen is en West-Berlijn is daarbij het afvoerputje. Ulbricht hamert er bij zijn chef Chroetsjov op dat Moskou ‘iets’ moet doen. Hij heeft zelf al geprobeerd de levensstandaard in de DDR verhogen, maar de leegloop houdt aan. Hij hoopt op een hermetische vergrendeling van de kapitalistische enclave. Maar Moskou heeft iets heel anders voor ogen. West-Berlijn is namelijk niet alleen de open wond van de DDR, maar van het hele communistische systeem. Doordat honderdduizenden burgers uit de socialistische heilstaat zijn weggevlucht naar het vrije Westen, is West-Berlijn de achilleshiel van het Oostblok geworden en daarmee hét brandpunt van de Koude Oorlog.

Potsdamer Platz in augustus 1961
de Potsdamer Platz in augustus 1961
In 1958 is duidelijk geworden dat de DDR aan het leeglopen is en West-Berlijn is daarbij het afvoerputje.

Chroetsjov besluit in 1958 te breken met de verdragen van de Conferentie van Jalta waarin elk van de vier grootmachten een bezettingszone in Berlijn is toegewezen. In november van dat jaar stelt hij het Westen een ultimatum: West-Berlijn zal een vrije en gedemilitariseerde stad worden, op voorwaarde dat de geallieerden zich uit West-Berlijn terugtrekken. Een maand later laten de Westerse grootmachten en de BRD weten dat ze West-Berlijn niet zullen opgeven. Het Berlijnse vraagstuk is een netelige kwestie geworden waardoor de Koude Oorlog op scherp gesteld wordt. Met de space race probeert de Sovjet-Unie de aandacht af te leiden en zijn imago te versterken door de Verenigde Staten af te troeven. Dat is niet zonder succes maar het is inmiddels al wel pijnlijk duidelijk geworden dat vele miljoenen burgers zich achter het ijzeren gordijn opgesloten voelen en het vrije Westen verkiezen boven de socialistische heilstaat.

J.F. KennedyNa de beëdiging van president Kennedy op 20 januari 1961 krijgt Chroetsjov een nieuwe tegenspeler. Kennedy ziet de kwestie rond West-Berlijn als het brandpunt in de confrontatie met de Sovjet-Unie die hij niet uit de weg wil gaan. In april viert de Sovjet-Unie een grote morele overwinning op de Verenigde Staten als de communist Yuri Gagarin als eerste mens de ruimte verovert. Maar het Berlijnse vraagstuk blijft liggen en daarmee is voor Moskou de vermeende superioriteit van het communisme nog altijd in gevaar. Op 3 en 4 juni 1961 is er een topontmoeting in Wenen en spreken Chroetsjov, Kennedy en twee legertjes diplomaten over West-Berlijn.

Ulbricht geeft na het topoverleg in Wenen een internationale persconferentie in Berlijn en verzekert daarbij dat hij niet aan de gevreesde mogelijkheid van een muur denkt. Chroetjov hoopt nog altijd dat de Verenigde Staten de strijd zullen opgeven en geeft Ulbricht niet het groene licht om West-Berlijn ‘af te sluiten’. De Amerikanen laten op 25 juli definitief weten hoe zij tegenover het West-Berlijnse vraagstuk staan en Kennedy presenteert de zogenaamde Three Essentials om de vrijheid van de burgers in West-Berlijn te waarborgen.

1. Das unantastbare Recht der Westmächte auf Anwesenheit in ihren jeweiligen Sektoren West-Berlins.
2. Das Zugangsrecht der Westmächte zur ehemaligen Reichshauptstadt Berlin.
3. Die Wahrung der Sicherheit und der Rechte der Bürger West-Berlins durch die westlichen Besatzungsmächte.

Vijf dagen eerder heeft Chroetsjov de beslissing genomen om het Plan van de Berlijnse Muur in werking te laten treden. Waarschijnlijk zijn kort daarvoor Kennedy’s Three Essentials ‘uitgelekt’ en moet hij zijn blufpoker opgeven. Ulbricht is natuurlijk blij dat hij eindelijk het groene licht gekregen heeft, maar het Plan is Staatsgeheim en mag nog niet in werking treden. Hij moet wachten tot 13 augustus. Op zondagmorgen zes uur, wanneer niemand het verwacht, beginnen overal op de grens met West-Berlijn onder gewapend toezicht arbeiders met witkalk een demarcatielijn te trekken en prikkeldraad versperringen te leggen. De antifaschistischer Schutzwall, zoals de Muur in de propaganda van de DDR wordt genoemd, zal de volgende achtentwintig jaar de stad verscheuren.

Muur Animatie ZDF
de Muur was in werkelijkheid een uitgebreid stelsel van dodelijke versperringen (beeld uit een animatie uit de ZDF-documentaire)

Achteraf kun je zeggen dat de oprichting van de Muur zijn afbraak eigenlijk al insloot. De Muur was niet alleen het symbool van de Koude Oorlog, maar ook van het onvrije en gesloten communistische systeem. Daarom viel met de Muur ook de Sovjet-Unie en het communisme. De documentaire Geheimakte Mauerbau is permanent te zien op internet en wordt vanavond op de ZDF herhaald om 23.55.

Berliner Mauer [ de.wikipedia.org ] | chronik-der-mauer.de