In 1996 kreeg de letterkundige Frits van Oostrom de AKO-literatuurprijs voor zijn boek over de 13e eeuwse dichter Jakob van Maerlant, voor middelbare scholieren vooral bekend door zijn Der Naturen Bloeme dat op menig literatuurlijst Middelnederlands bovenaan staat. Op het web is de integrale tekst te lezen, naast een moderne vertaling en met verluchtigingen uit het originele handschrift.
Jacob van Merlant , die dit dichte,
omme te sendene tere ghifte,
wil datmen dit boec nome
in Vlaems: der Naturen Bloeme
Zoals in de meeste bestiaria uit de Middeleeuwen lopen werkelijkheid en fantasie heerlijk door elkaar heen en passeren er ook bij Van Maerlant flink wat fabeldieren de revue. En waar hij wetenschappelijk probeert te zijn, maakt hij (net als Aristoteles overigens) een taxonomische blunder door bijvoorbeeld de vleermuis bij de vogels in te delen. Maar de charme van Der Naturen Bloeme zit juist in het wereldbeeld dat we voor Linnaeus nog hadden, een wereldbeeld dat “bedreigd” werd door angstaanjagende sirenen, basilisken en zeemonniken.
Monachos maris es in die zee Monachus maris is in de zee
.i. monc, dits wonder me. een monnik, en ook een wonder.
Hort wat wondre icker of lese, Hoor wat voor wonderlijks ik eroverlees,
in die Bartschsce zee vindmen dese. in de Britse zee zijn ze te vinden.
Boven es hi sonder waen Van boven is hij ongetwijfeld
vele na den mensce ghedaen: vrijwel als de mens gevormd:
.i. brede crune, des ghelovet, een brede kruin, echt waar,
.i. rinc van hare up sijn hovet, een ring van haar op zijn hoofd,
also als die monc pliet. net als bij de monnik.
d’Upperste leppe en hevet hi niet; Een bovenlip heeft hij niet;
tande ende nese es hem al een. tanden en neus gaan samen.
Beneden ne hevet hi ghene been, Van onder heeft hij geen benen,
dar es hi alse en visch ghemaket. daar is hij als een vis gemaakt.
Dit dier als hem.i. man ghenaket, Dit dier, als een mens hem nadert,
het dan springhet ende speelt, gaat dan springen en spelen,
ontier ende et dien raet gheteelt totdat het een middel vindt
dat hetten mach int water slepen. om hem in het water te slepen.
Ende alsettene also hevet ghegrepen En als het hem dan heeft gegrepen
etet den man, om dat minnet eet het de mens op, want het houdt
menschen vleesch vor al dat kinnet. het meest van mensenvlees.
Samenvatting
De monachus marinus is de zeemonnik. Zeemonniken komen voor in de zee rond Engeland. Ik heb gelezen dat ze het bovenlijf van een mens hebben en op hun hoofd een tonsuur dragen, zoals monniken. Ze missen een bovenlip en hun tanden en neus zijn met elkaar vergroeid. In plaats van benen hebben ze een vissestaart.
Als er een mens in zijn buurt komt, maakt de zeemonnik allerlei dolle sprongen, totdat hij zijn slachtoffer zo dicht genaderd is dat hij hem het water in kan sleuren. Daarna verslindt hij hem, omdat er niets is wat deze dieren liever eten dan mensenvlees.
Bron: xs4all.nl/~adcs/NatBl/Index.html
