De laatste dagen ben ik mij er weer extra van bewust hoe visuele communicatie mijn gedachten beheerst. Ik schrik er van als het tot mij doordringt, want het mechanisme is weliswaar ontmaskerd, maar tóch te laat. Mijn gedachte í­s al bepaald door wat de media mij hebben toegediend: beelden vooral, suggestieve beelden. Om de manipulaties te ontmaskeren, neem ik vaak eerst afstand door naar het verleden te kijken. Is de manipulatie van de media iets nieuws? Hoe zag de beeldcultuur van de negentiende eeuw er eigenlijk uit? Welke waarden werden toen verkocht? Even uit de blob stappen.

De blob is een begrip dat de Amerikaanse antropoloog Thomas de Zengotita gebruikt in zijn boek Mediated, how the media shapes your world and the way you live in it. Het is de maatschappelijke sfeer waarin ons dagelijks leven zich afspeelt en die doordrongen is van representaties die door de media op ons af worden gevuurd. Een slogan als ‘hoe uniek wordt jouw uitvaart?’ zou voor De Zengotita een voorbeeld zijn van wat hij ‘representational flattery‘ noemt. Om aandacht te trekken, want dat is een voorwaarde voor communicatie, wordt de ander gevleid. Als je een lastig maar noodzakelijk product wilt verkopen, moet je de boodschap zo verpakken, dat het een leuk product gaat lijken. Dus wordt het woord ‘begrafenis’ vervangen door ‘uitvaart’ en nog veel belangrijker, want hierin zit de vleierij, hoe ‘uniek’ wordt ‘jouw uitvaart’? Jij bent de baas en omdat jij uniek bent, mag jouw uitvaart dus ook uniek worden. In de blob worden we voortdurend aangesproken op ons unieke ik. De Zengotita noemt de blob dan ook wel de MeWorld. Alles draait om mij, ik ben de baas, volgens de media.

Wanneer je vanuit onze blob een sprong van vijfhonderd jaar terug maak in de tijd, dan zie je dat ook toen de mensen werden gemanipuleerd. Alleen gebeurde dat niet door de massamedia maar door de katholieke kerk. Het in het midden plaatsen van het individu was toen ondenkbaar. God had immers de hoogste plaats. Maar de clerus wist uiteraard wéll haar eigen belangen centraal te stellen. Het gewone volk werd doodsbang gemaakt. Met ‘u wilt toch niet branden in de hel?’ (plus de realiteit van brandstapels in de laat-middeleeuwse ‘blob’) kon Rome rond 1500 zeer effectief haar financiële producten (aflaten) verkopen.

Van de blob van onze voorouders kunnen we misschien iets leren over de representaties van de MeWorld die ons, zeker sinds de komst van het world wide web, steeds meer inspinnen. MeWorld is eigenlijke een prettige en aangename bezetting, omdat ons het gevoel gegeven wordt dat wij alles mogen bepalen. Tegelijkertijd wordt de blob voortdurend vol gepompt met geld zodat we kunnen kopen en kunnen genieten. Toch zal onze angst voor het lijden en voor de dood nooit verdwijnen, hoe we door de media ook gesust en getroost worden met materiële en spirituele producten. Zolang we maar blijven consumeren, komt alles wel goed, dat lijkt de boodschap van de media. De middeleeuwse angst om te branden in de hel is omgebogen naar consumeren, zodat we zélf het andere verbranden, in steeds grotere hoeveelheden. De geest van massaconsumptie die door de media in onze vrije geest wordt gespoten, zal tenslotte alles verbranden, wanneer we niet over zullen gaan tot consuminderen. Dat is de reëele bedreiging van MeWorld, die wéll onze wereld is. De bedreiging is mondiaal en we weten het allemaal.

In een MeWorld voelen we ons natuurlijk veel vrijer em veiliger dan in een blob waarin we bang gemaakt worden met het hellevuur en de grote bek van het monster. Dat er een oprechte waarschuwing aan deze representatie verbonden was, is nu bijna ondenkbaar geworden. We geloven allang niet meer in de hel van ‘de middeleeuwse blob’. De dreiging van de hel is echter niet verdwenen, maar heeft nu een ander beeld aangenomen, een representatie die je in commercials nooit te zien zult krijgen, maar wéll in films als an inconvenient truth en the age of stupid.

We leven nu in een blob waarin we, vergeleken bij de middeleeuwse mens, zélf de baas zijn geworden. Maar we blijken wéll een baas die de zaak niet goed in de hand heeft. En dat is zacht uitgedrukt, want de realiteit is dat we afkoersen op de ondergang van de wereld. ‘Hoe uniek wordt jouw uitvaart?’ is in dit licht een uiterst onverschillige en cynische slogan. Het appél tot consuminderen, zou eerder middeleeuws klinken: ‘Je wilt toch niet dat jij of je kinderen in de hel van een mondiale milieuramp sterven?’ Maar ook de groene en duurzame economie maakt vaak weer gebruik van representational flattery, prijst de consument om zijn verantwoordelijkheidsgevoel, maar blijft intussen stimuleren tot consumptie, al zijn het nu groene, dus goede producten. Hoe hypocriet de marketing van duurzame producten ook kan zijn, de Sloveense filosoof Slavoj Žižek heeft zijn hoop gevestigd op de hypocriete producent en consument, omdat deze samen misschien nog iets kunnen doen aan de ramp die aan onze horizon verschenen is.

Slavoj Žižek: we naderen het nulpunt [ filosofiemagazine.nl ]

met z’n allen in de blob [ designhistory.nl ]