Gisterenavond met veel plezier gekeken naar het eerste deel van een documentaire-drieluik over Vrijheid, gelijkheid, broederschap. Met goedgekozen filmfragmenten werd getoond hoe we met z’n allen in Nederland sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog tegen onze vrijheid aankijken.

Vrijheid betekende in de naoorlogse jaren vooral: bevrijd van de Duitse bezetter. De gesloten wagen die voor de deur kwam rijden bleek niet meer van de Gestapo maar van de wasserij, op straat werd je niet zomaar meer aangehouden om je persoonsbewijs te tonen. Maar in de jaren vijftig was er nog steeds ontzag voor autoriteit. Kinderen stormden weg bij het zien van een politieagent. Een uniform kon een kamperend jong stel in de vrije natuur de schrik op het lijf jagen. Vrijheid was heel duidelijk begrensd door regels.

In de jaren zestig begon de naoorlogse generatie zich af te zetten tegen de oudere generatie. Er was voor hen nog veel vrijheid te veroveren, vooral op het gebied van seksualiteit en autoriteit. De generatie van ’68 kwam in opstand tegen het gezag en ontketende een maatschappelijke revolutie. In de jaren zeventig was ‘inspraak’ een van de toverwoorden waarmee de oude gezagsstructuren werden opengebroken. Heilige huisjes moesten aan de kant voor de heilige individuele vrijheid. Aan deze libertijnse geest zat wel een keerzijde. Wanneer de individuele vrijheid te ver doorschiet, wordt het “ikke, ikke, ikke en de rest kan stikke.” zoals Frits Bolkestein die in deze aflevering aan het woord kwam, zijn kritiek uitte op het onbegrensd liberalisme. Er zijn wetten en regels nodig om de boel bij elkaar te houden.

Doordat het liberalisme gesteund werd door een enorme commercialisering, verloor de generatie van 1968 de strijd tegen de consumptiemaatschappij en het kapitalisme. Marketeers wisten heel sluw de jongeren aan hun producten te binden met het propageren van opwindende lifestyles. In de documentaire werd dit fraai geïllustreerd door een reclamespotje van Puch. We zien langharige jongeren hun vrijheid vieren met alles erop en eraan. Daarna crossen ze weg op hun Puch. Born to be wild! Wie wil dat niet? Kassa! Wie is er sterk genoeg om de strijd met de consumptiemaatschappij niet te verliezen? Je idealisme moet dan zo groot zijn dat je bereid bent tot het offer van armoede en sociaal isolement.

In het begin van de jaren tachtig kwam de kentering. De protestgeneratie begon te beseffen dat ze de strijd tegen de welvaartsmaatschappij niet kon winnen. Of eigenlijk was het helemaal niet zo erg om een eigen stereo-installatie op je kamer te hebben en elke week nieuwe singles en muziekcassettes te kopen. Veel jongeren die zich verzet hadden tegen het kapitalisme, begonnen met het volwassen worden hun weerstand tegen het systeem te verliezen. Zo erg was het nu ook weer niet om maatschappelijke topposities te bereiken. De generatie die na de babyboomers kwam, liet zich vol overgave door de markt manipuleren. Na de stereo-installatie van de jaren zeventig kregen de jongeren in de jaren tachtig een videorecorder, een cd-speler en een televisie op hun slaapkamer en in de jaren negentig kwam daar de computer bij. Lang leve de welvaart!

Om gemakkelijk aan geld te komen, kwam er halverwege de jaren tachtig een nieuwe verleiding bij: de effectenbeurs. Rijk en arm, jong en oud kon ineens gaan beleggen in aandelen en opties. De eerste yuppen verschenen in het straatbeeld terwijl de hanenkammen steeds zeldzamer werden. Greed is good! Op dit punt sluit het eerste deel van het documentaire-drieluik uistekend aan op Het Snelle Geld dat een week geleden bij de VPRO van start is gegaan. Jort Kelder blikt in deze serie terug op 25 jaar kapitalisme in de polder. Vanavond wordt op Nederland 1 het tweede deel uit deze serie uitgezonden. Wanneer je aan het eind direct overschakelt naar Nederland 2 kun je gelijk verder met het tweede deel van Vrijheid, gelijkheid en broederschap.

Het tweede deel van de eerste aflevering over vrijheid ging vooral over economie. De afgelopen vijfentwintig jaar is het marktdenken zo dominant geworden, dat onze vrijheid steeds meer een economische betekenis heeft gekregen. Je bent pas vrij als je kunt kopen wat je wilt. Door het consumentisme wordt de mens niet alleen herleid tot een consument maar ook tot een wezen dat onder voortdurende prestatiedruk moet leven. Jean-Paul Sartre heeft de post-christelijke mens opgezadeld met een loodzwaar vrijheidsbesef. We zijn volgens Sartre niet alleen absoluut vrij maar ook absoluut verantwoordelijk. In economische zin betekent het dat het menselijke bestaan gereduceerd wordt tot een individuele onderneming waarvan wijzelf de (enige) manager zijn. De verantwoordelijkheid voor ons maatschappelijke succes of falen ligt dus bij onszelf en bij niemand anders.

Trudy Dehue, bekend van de depressie-epidemie kwam ook nog aan het woord. De existentialistische opvatting van vrijheid drukt zo zwaar op ons, dat we wel depressief moeten worden wanneer we geen succes in ons leven hebben. Zelfs als we normaal presteren, blijkt dat niet genoeg. Normaal is middelmatig en middelmatige mensen zijn ook loosers. Er is een permanente druk om te “pieken” en elke middelmatige of slechte prestatie is onze eigen schuld. In de post-christelijke tijd dachten we het achter ons gelaten te hebben, maar nu komt ‘dankzij’ de absolute vrijheidsopvatting van Sartre het loodzware schuldbesef tóch weer om de hoek kijken. Alleen is het nu niet meer de Kerk die op onze zielenpijn inspeelt, maar de pharmaceutische industrie.

Vanavond „Het Snelle Geld„ op Nederland 1 en „Gelijkheid„ om 22.50 uur op Nederland 2. Morgenavond om 23.15 uur op Nederland 2 het derde en laatste deel „Broederschap„