De Algerijnse vrijheidsstrijd tegen Frankrijk is in de filmgeschiedenis onlosmakelijk verbonden met het meesterwerk van Gillo Pontecorvo uit 1966. Op het Filmfestival van Venetiëwon de Italiaans-Algerijnse productie La battaglia di Algeri de Gouden Leeuw en ruim vier decennia later wordt ze tot de klassiekers gerekend. De Algerijnse regisseur Rachid Bouchareb volgde met zijn ambitieuze en dure (19,5 miljoen euro) productie Outside the Law (Hors-la-Loi) een andere koers dan La battaglia di Algeri. Het verhaal van de Algerijnse strijd om onafhankelijkheid wordt niet met journalistieke afstandelijkheid verteld, maar van binnenuit.
een open zenuw raakt.
Hors-la-Loi volgt het leven van drie broers Saïd (Jamel Debbouze) Abdelkader (Roschdy Zem) en Messaoud (Sami Bouajila) tussen 1925 en 1961. Ieder reageert op zijn eigen manier op de Franse onderdrukking. Terwijl Abdelkader en Messaoud zich aansluiten bij het Front de Libération Nationale (FLN) en zich ontwikkelen tot twee hardliners in de gewapende onafhankelijkheidsstrijd, ontworstelt Saïd zich aan de armoede, ook als hij zich daarvoor tegen de Fransen moet aanschurken. Bouchareb heeft van Hors-la-loi eerder een keiharde gangsterfilm gemaakt dan een politieke film. Maar de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog is en blijft natuurlijk een uitgesproken politiek onderwerp, waarmee je als Algerijnse filmmaker in Frankrijk al gauw een open zenuw raakt.
Abdelkader (Roschdy Zem), Saïd (Jamel Debbouze) en Messaoud (Sami Bouajila)
Onmiddellijk bij het verschijnen van Hors-la-loi in mei 2010 was er Franse kritiek op de film. Met name de scenes over het bloedbad van Sétif op 8 mei 1945 zouden de historische werkelijkheid niet goed weerspiegelen. De Franse politicus Lionnel Luca, partijgenoot van Sarkozy, had felle kritiek op de scenes waarin vreedzame demonstrerende moslims op straat als konijnen door de colons worden afgeschoten. Hors-la-loi toont daarmee het beeld van genocide. Zo kon de Turkse premier Erdogan zijn Franse collega Sarkozy fijntjes aan het bloedbad van Sétif herinneren, toen recentelijk in Frankrijk een wet werd aangenomen die het ontkennen van de Armeense genocide strafbaar stelt.
Maar in werkelijkheid hadden er in en rond Sétif gruwelen plaatsgevonden waarvan niet alleen moslims maar ook pieds-noirs (de Franse kolonisten) het slachtoffer waren geworden. Hors-la-loi laat daar niets van zien. Ook al stond het aantal vermoorde pieds-noirs niet in verhouding met het aantal vermoorde moslims, het plaatje is niet compleet als we alleen maar Algerijnen zien die door Fransen worden afgeknald. De barbaarse methoden waarmee Franse kolonisten werden afgeslacht en verminkt, brachten in het moederland direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog zo’n schok teweeg, dat er onbeheerste represailles volgden. Tussen de vijftien en twintigduizend moslims werden doodgeschoten. Vreedzame moslims die door Franse colons genadeloos worden afgeschoten, is selectieve waarneming. Maar waar iedereen het over eens is, het bloedbad van Sétif werd het startschot voor de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd.
Bouchareb begint zijn verhaal overigens in 1925. Saïd, Abdelkader en Messaoud zijn nog heel klein wanneer hun vader en moeder het bevel krijgen om het land en de boerderij waar ze al generaties lang wonen, onmiddellijk te verlaten. Hun geboortegrond is door de Franse kolonisator onteigend. De moeder neemt nog snel wat aarde mee en wikkelt dat in een doek. Dit sentiment is typerend voor Bouchareb‘s aanpak. In het prille begin word je als kijker bijna met de rug tegen de muur gezet. Je kunt dan eigenlijk weinig anders meer als sympathie opbrengen voor het verjaagde gezinnetje en de Franse agressor hartgrondig gaan haten. In het begin van de film worden we frontaal geconfronteerd met zulk ten hemel schreiend onrecht dat je de verschrikkelijke wraak die daarna gaat komen bijna wel toejuichen moet. Bouchareb heeft zich laten verleiden tot een Hollywoodschema waarin de Fransen de méchants zijn en de Algerijnen de bons. Hors-la-loi is geen subtiele film.
In de eerste scenes die zich in 1925 en 1945 in Algerije afspelen, moest ik denken aan Bernardo Bertolucci‘s sociaalrealisme uit Novecento. De beelden zijn overbekend: de uitbuiting, de schrijnende armoede, de volksopstand en de martelaren van de revolutie. Maar als het verhaal zich in 1953 naar Frankrijk verplaatst, komen we in een soort film noir uit de jaren vijftig. Het tijdsbeeld met de onvermijdelijke hoeden en de belichting dragen daar alles aan bij. In het expliciete geweld is Hors-la-loi duidelijk schatplichtig aan The Godfather. Sommige scenes lijken wel geciteerd uit Coppola‘s meesterwerk. Ook wordt er nog een zijsprong gemaakt naar een ander toneel van het naoorlogse koloniale drama voor Frankrijk: Indochina. Messaoud, de grootste en sterkste broer van het drietal is in militaire dienst gegaan. Tijdens zijn gevangenschap in Frans Indochina wordt hij samen met het Algerijnse regiment waarin hij dienst genomen heeft, opgejut om zich te bevrijden van Frankrijk en te gaan vechten voor onafhankelijkheid van Algerije. Terug bij zijn broers in Frankrijk is Messaoud helemaal rijp voor de FLN.
Op 5 juli a.s. is het precies een halve eeuw geleden dat Algerije onafhankelijk werd. Aan het einde van Hors-la-Loi zien we historische beelden van een euforische menigte die met Algerijnse vlaggen uitbundig de onafhankelijk vieren. De zestigplussers onder ons zullen zich deze journaalbeelden zeker nog kunnen herinneren. Voor degenen die het niet bewust hebben meegemaakt, lijkt het de Arabische lente wel. De muziek bij deze beelden is episch en gedragen en niet feestelijk. Tenslotte heeft de onafhankelijkheidsstrijd aan ontelbare mensen het leven gekost en Bouchareb lijkt met deze muziek de doden te willen gedenken. Hierdoor hinkt Hors-la-Loi op twee gedachten: het is een keiharde gangsterfilm, maar tegelijkertijd ook een monument voor de gevallenen. La battaglia di Algeri maakt zich niet aan tweeslachtigheid schuldig, maar dat is en blijft dan ook een meesterwerk. Niettemin is Hors-la-Loi een prima onderhoudende film met genoeg kwaliteiten, niet in de laatste plaats het prima spel van Jamel Debbouze, Roschdy Zem en Sami Bouajila.
